Interview Friesch Dagblad

Zo veel mensen op aarde, dat is het echte probleem

(Pieter Anko de Vries, 16-09-2018)

In de discussie over de verandering van het klimaat draait het vaak om beperkte maatregelen die we hebben om de opwarming van de aarde te vertragen. Er wordt vooral ingezet op hernieuwbare energie en alternatieve bronnen en het terugdringen van broeikasgassen. Maar met deze aanpak alleen redden we het volgens historicus Peter van Druenen niet. ,,Dat we als mens zélf de oorzaak zijn van het grote probleem komt in de discussie nu niet of nauwelijks meer naar voren.”

In hoerverre kunnen wij het klimaat beïnvloeden? We moesten al af van de gloeilamp en misschien straks van onze gasgestookte cv-ketel. We leggen onder protest van omwonenden windmolenparken aan. Maar zetten deze maatregelen die gewone burgers ook nog eens op veel kosten jagen zoden aan de dijk? Historicus Peter van Druenen (1952, schrijver, uitgever en internetpionier) zet in een vorige week verschenen boek een paar fundamentele vraagtekens.

,,Natuurlijk moeten we op zoek naar vernieuwbare energiebronnen. Maar hoeveel kost dat en kunnen we het enorme kapitaal waarover we als aardbewoners beschikken niet beter inzetten voor maatregelen die ons echt beschermen? Bijvoorbeeld het verhogen van dijken om ons te weren tegen de zeespiegelstijging”, vraagt hij zich af. ,,Niet alleen in Nederland maar wereldwijd. Denk alleen maar aan derdewereldlanden waar het zeewater letterlijk aan de lippen staat. Want pas als we veilig zijn, krijgen we tijd om echt bezig te gaan met het bedenken van maatregelen die ons verder helpen om de enorme gevolgen van de klimaatverandering het hoofd te bieden. En dan praten we niet over een windmolen, warmtepomp of zonnepaneel meer of minder, maar over een mogelijke catastrofe die ons ontegenzeggelijk zal bedreigen: de toename van de wereldbevolking.”

Het klimaat verandert door de eeuwen. Sceptici wijzen ons er constant op dat dit een natuurlijk gegeven is dat niet door mensen wordt veroorzaakt. Zo komen onder smeltende ijskappen in het noorden van Canada landbouwnederzettingen uit vroegere eeuwen te voorschijn. Blijkbaar waren die ijsvlakten er niet altijd, zeggen ze. Hoe kunnen wij tegen dat smeltende ijs met maatregelen die nu worden voorgesteld iets doen - en moet dat wel?

,,Ik ben geen klimaatscepticus. Ik ben historicus en ik weet dat door de eeuwen heen koude en warme golfstromen in zeeën en oceanen steeds kunnen veranderen en voor warme en koude perioden op verschillende plekken op aarde kunnen zorgen. In Nederland hebben we ook vanaf 1500 een paar eeuwen lang een zeer koude periode doorgemaakt. En daarvoor was het veel warmer. Maar dat is niet waar het om gaat. Ik zie op dit moment dat de waterspiegel stijgt en dat gebieden met hun bevolkingen worden bedreigd. Niet alleen in Nederland maar ook in landen waar de verdediging tegen het water minder goed is georganiseerd, zoals Bangladesh. Ik ben als het om het vraagstuk van klimaatverandering gaat een pragmaticus. Het klimaat verandert, met gevolgen, en ik vraag me af wat we daar aan kunnen we doen. Een van de antwoorden is betere of hogere dijken aanleggen om ons te beschermen. Geld hiervoor inzetten helpt meer dan bijvoorbeeld een verbod op gloeilampen of het plaatsen van windmolens. Het duurt te lang voordat deze maatregelen, die op zich goed zijn, zoden aan de dijk zetten. Ik probeer hierover mensen aan het denken te zetten.”

U noemt in uw boek de ‘mussen van Mao’ en u zet daarin vraagtekens bij de maakbaarheid van het klimaat en het milieu.

,,Het is vooral ongeloof en verbazing dat mij treft als ik lees over klimaat- en milieudoelstellingen. Het doet mij denken aan de maatregel van de Chinese leider Mao in 1958 om alle mussen uit te roeien omdat die het graan zouden opeten dat was bedoeld voor de hongerende bevolking. Nadat deze campagne was ingezet en de mussen grotendeels dood waren, bleek dat de uitkomst catastrofaal uitpakte. Ander schadelijk ongedierte, zoals sprinkhanen, zorgden ervoor dat de oogsten nog slechter uitpakten dan voorheen. Dit beeld drong zich bij mij op toen de wereld zogenaamd moest worden gered door het afschaffen van de milieuvervuilende gloeilampen.”

Wat wil u hiermee zeggen?

,,Dat veel milieumaatregelen als een soort redding worden gepresenteerd, maar dat daar achter grote, vaak financiële motieven schuilgaan van wereldwijde ondernemingen die belangen hebben bij het veranderen van onze levenswijze. Neem als voorbeeld maar weer de gloeilamp: het belang van de industrie, die een monsterverbond sloot met de milieubeweging om led-lampen te kunnen verkopen. Maar nogmaals: dit is niet waar het om gaat. Alle maatregelen kunnen bijdragen. Maar als de overheid of instellingen zeggen dat er iets in het belang van het klimaat of het milieu moet worden veranderd dan lopen we daar makkelijk achteraan. We kijken dan niet naar het eigenlijke effect van de voorgestelde maatregelen. Dat we als mens zélf de oorzaak zijn van het grote probleem komt in de discussie nu niet of nauwelijks meer naar voren. Daar wil ik in mijn boek op wijzen.”

Mensen vernielen de aarde?

,,Zo stellig beweer ik dat niet, maar er zit veel waarheid in. Wat ik wil zeggen is dat in de huidige klimaatdiscussie de rol van de toename van het aantal mensen op de wereld wordt weggemoffeld. De Club van Rome uit 1972 was er al klip en klaar over: de toename van het aantal mensen op de aarde is een van de belangrijkste factoren als het gaat om de belasting van onze bronnen en uiteindelijk de klimaatverandering: meer mensen eten vlees, rijden in auto’s, gaan vliegen en willen op internet met hun mobiele telefoon. Nu hoor je nauwelijks meer iets over de bevolkingstoename. Er wordt gezegd dat het aantal aardebewoners binnen enkele decennia zal stabiliseren omdat wereldwijd door de toename van welvaart mensen minder kinderen krijgen. Dat zal zo zijn, maar in de modellen wordt geen rekening gehouden met de ‘bovenkant’ van de bevolkingstoename: mensen worden ouder door nieuwe ontwikkelingen in de medische wetenschap. Mensen willen ook steeds ouder worden. Levenslengte lijkt een eis te worden. De druk die op de aarde wordt uitgeoefend, neemt daardoor nog steeds toe, ondanks het dalende geboortecijfer.”

Dijken aanleggen helpt meer dan bijvoorbeeld een verbod op gloeilampen of het plaatsen van windmolens
Tot nog toe zijn alle doemvoorspellingen over de toename van de wereldbevolking – u noemt in het boek de achttiende-eeuwse Britse denker Thomas Robert Malthus die hiervoor al waarschuwde - niet uitgekomen. Door productiviteitsstijgingen kunnen we nog steeds iedereen voeden en een leefbare wereld in stand houden.

Waarom zou dat in de toekomst niet kunnen gelden?

,,De situatie is nu anders. Er is inderdaad veel kritiek op Malthus uitgeoefend, daarover schrijf ik ook in mijn boek. Door de uitbreiding van de industriële productie konden veel meer monden worden gevoed dan Malthus kon bevroeden. Maar ik houd vast aan de stelling dat het basismodel

waarop hij zijn waarschuwing tegen overbevolking standhoudt, vooral nu. We hebben te maken met een omvangrijke klimaatverandering die enerzijds zorgt voor grote droogte, anderzijds overvloedige regenval, stormen en andere natuurellende. Deze veranderende omstandigheden maken dat zijn model weer toepasbaar wordt. Productiegroei kan in deze omstandigheden niet doorgaan.”

De nadruk die u legt op overbevolking in relatie met klimaatverandering leidt tot de conclusie dat er aan de bevolkingsgroei iets moet worden gedaan. Hiermee begeeft u zich op glad ijs. Wat doen we naast geboortebeperking met een mensenleven? Hoe lang mogen we leven om het klimaat niet te laten veranderen? En vooral: wie beslist er uiteindelijk over leven en dood?

,,Ik ben natuurlijk niet degene die daarover kan beslissen. Ik signaleer slechts iets waarvan ik denk dat daarover in het kader van de klimaatverandering moet worden gesproken. Dat is een ethische discussie waarin vragen aan de orde komen als: moeten we wel kostbare middelen inzetten voor een paar jaar levensverlenging? Hoe gaan we om met levensverlenging en –beëindiging? Dat zijn ethische, maatschappelijke en politiek vragen. Maar ze moeten naast de windmolens, de biovergister, zonnepanelen en de toepassing van aardwarmte onderdeel zijn van de klimaatdiscussie. Daarvoor mogen we onze ogen niet sluiten. Ik ben ervan overtuigd dat deze vragen in het kader van de klimaatdiscussie over niet al te lange tijd aan de orde zullen komen. Misschien moet ik hierover een nieuw boek schrijven.”

Zie ook: https://frieschdagblad.nl/2018/9/14/zo-veel-mensen-op-aarde-dat-is-het-echte-probleem